ISPANAK YETİŞTİRİCİLİĞİ

 

Ispanak (Spinacia oleracea), orta ve batı Asya’ya özgü yapraklı yeşil çiçekli bir bitkidir. Caryophyllales, Amaranthaceae ailesi, Chenopodioideae alt familyasıdır. Yaprakları, taze olarak veya konserve, dondurma veya dehidrasyon yoluyla koruma teknikleri kullanılarak depolandıktan sonra tüketilen yaygın bir yenilebilir sebzedir. Pişmiş veya çiğ olarak yenebilir ve tadı önemli ölçüde farklılık gösterir.

Ispanak, 30 cm boyuna kadar büyüyebilen yıllık bir bitkidir. Ispanak ılıman bölgelerde kışlayabilir. Yapraklar; basit, ovalden üçgen şeklinde ve çok değişkendir: 2–30 cm uzunluğunda ve 1–15 cm genişliğindedir. Ispanak bitkisinin tabanında daha büyük yapraklar vardır ve küçük yapraklar çiçekli sap üzerinde daha yüksek oranda bulunur. Çiçekler göze çarpmayan, sarı-yeşil, 3–4 mm çapındadır ve birkaç tohum içeren 5–10 mm’lik küçük, sert, kuru, topaklı bir meyve kümesinde olgunlaşır.

2018’de Dünya ıspanak üretimi 26.3 milyon tondur ve Çin sadece toplamın % 90’ını üretmiştir.

Ham ıspanak % 91 su, % 4 karbonhidrat, % 3 protein ve ve bir miktar yağ içerir. 100 gramında sadece 23 kalori enerji barındırır. Buharda pişirildiğinde veya çabuk kaynatıldığında daha yüksek besin değerine sahiptir. A vitamini, C vitamini, K vitamini, magnezyum, manganez, demir ve fosfattan zengin bir kaynaktır. Ispanak, B vitaminleri riboflavin ve B6 vitamini, E vitamini, kalsiyum, potasyum ve diyet lifi için iyi bir kaynaktır. Ispanak, demir ve kalsiyum içeriğinde yüksek olduğu ve genellikle ham formunda servis edildiği ve tüketildiği halde, çiğ ıspanak, mide ve ince bağırsakta kalsiyum ve demir emilimini engelleyen yüksek seviyelerde oksalat içerir. Birkaç su değişikliğinde pişirilmiş ıspanak çok daha düşük oksalat seviyelerine sahiptir ve daha iyi sindirilir ve besin maddeleri daha tamamen emilir.

Taze ıspanak kiloluk halde dağını veya demetlenmiş halde satılır. Taze ıspanak, birkaç günden daha uzun süre saklanmasıyla besin değerinin çoğunu kaybeder.

Ispanak İklim İstekleri

Ispanak serin bir iklimi tercih eder. Tohum çimlenmesi için minimum sıcaklık 2°C’dir. maksimum çimlenme sıcaklığı 30 °C ve optimum aralık 7 – 24 °C’dir. Tohum ekiminden önce 24 saat 4 °C sıcaklıkta bekletilip dormansinin kırılması, çimlenme kalitesini artıracaktır.

Üreticilerin yaptığı en büyük hata ekilişte tohumda dormansinin kırılmasına müsaade etmemeleri, çok sıcak havalarda ekiliş yapmaları ve üstüne tohum çimlenene kadar sulamada yetersiz kalmalarıdır. Bu sebeplerden ötürü ıspanak tohumu sağlıklı olsa bile çimlenmelerde çok büyük kayıplar yaşanmaktadır. Sıcak havalarda tohumlar yavaşça çimlenir veya hiçbiri çimlenemez. Isı ayrıca bitkilerin çabuk tohuma kalkmasına neden olur ve mahsulün lezzetini bozar.

Ispanak bitkisi -7 °C’ye kadar düşük sıcaklıklara dayanabilir. En iyi ürün büyümesi 15 – 20 °C’de minimum sıcaklık 10 °C ve maksimum 32 °C ‘dir. Atlantik bölgesinde bile ıspanak yetiştirilebilir.

Ispanak Toprak İstekleri

Ispanak, en iyi pH’sı 6.4 ila 7 arasında olan iyi drenajlı tınlı bir toprakta en iyi şekilde büyür ve asidik toprağa duyarlıdır.

Ispanak Ekimi

Ispanak bitkisinin yayılması sadece tohumla olur. Arazi, 2-3 hafta önceden en az 15 cm derinlikte sürülür. Toprak tüm sebze ekilişlerinde olduğu gibi çok küçük parçalara ayrılmış olması gerekir. Ispanak tohumları 1 – 1,5 cm derinliğe mibzerle veya elle serpilme şeklinde atılır. Tohumlar ortalama 5-7 gün içinde çimlenir.

Genel olarak dekara 1 – 1,5 Kg tohum gereklidir.

Adet bazından ilerlersek dekar başına 100.000 – 120.000 tohum düşmesi yeterlidir.

Ispanak Sulaması

Ispanak yetiştirirken tutarlı toprak nemi önemlidir. Çoğu bitki, bir derin kazık kök ve çok sayıda başka daha ince kök gönderir. Kazık kök, suyu toprağın derinliklerinde arayacak, ancak köklerin geri kalanının da neme ihtiyacı var.

Ilıman bölgelerde genelde kışları ve yağışlı sezonlarda yetiştiricilik yapıldığından çok fazla sulamaya ihtiyaç duymaz. Yalnız erken güz ve sıcak havalarda yağış olmadığı dönemlerde sulama ister.

Ispanak Gübreleme

Ispanak, uygun büyüme ve gelişme için yeterli besin gerektirir. Bu nedenle, bu besin maddelerinin gerekli miktarlarda ve kullanılabilir olmasını sağlamak önemlidir. Genelde ekilişle beraber veya toprak hazırlığı esnasında toprağa DAP gübresi takviyesi yapılır. İlerleyen dönemlerde duruma göre üre, MAP veya 18:18:18 kullanılabilir. Gerekli durumlarda yapraktan iz element besin takviyesi yapılabilir.

Ispanak aynı arsaya tekrar tekrar ekilmemelidir, çünkü bu ıspanak zararlılarının ve hastalıkların toprakta birikmesine neden olur. Rotasyonlar fasulye, bezelye, marul, domates, patates vb. gibi diğer ürünlerle yapılmalıdır.

Yabani otları temizleme – zararlılar yanı sıra besin maddeleri gibi büyüme faktörleri için mahsul ile rekabet eder. Bu nedenle kontrol edilmelidirler. Ispanak kökleri sığ olduğundan ve kolayca zarar görebileceğinden, ayıklarken dikkatli olunmalıdır.

Ispanak Hasadı

Ispanak yaprakları istenilen boyuta ulaşır ulaşmaz hasat için hazırdır. Bütün bitki bir kerede (bir demet olarak) hasat edilebilir veya tek tek yapraklar her seferinde bir katmandan bitkilerden alınabilir.

Demet ıspanak için, kökler kalite standartlarına göre kısaltılmalı ve yaprak sapları, dallardan ağırlıklı olarak daha kısa olmalıdır.

Ispanak bozulmaya müsait bir bitkidir ve 2 haftadan fazla kaliteyi sürdürmez. Solma, yaprakların sararması ve çürümenin 10-14 günden sonra depolanmayı takiben artması muhtemeldir. Yapraklar yaklaşık bir hafta boyunca buzdolabında saklanabilir veya taze kalmaları için sapları tatlı suya konabilir.

Hasat için çok uzun süre beklemeyin. Hasat kesimi yapılırken yaşlı ve sararmış yaprakların hasadını yapmaktan kaçınılmalıdır.

Ispanak Yetiştiriciliğinde Problemler

Zararlılar ve hastalıklar dışında çimlenme sorunları yaşıyorsanız bunun birkaç olası nedeni vardır. Ispanak tohumlarını çok sığ veya çok derine ekerseniz, çimlenmeyebilirler.

Hava koşulları da suçlanabilir. Sıcak havalarda ıspanak tohumları çimlenmez ve soğuk havalarda çok daha yavaş çimlenebilir. Yazın ortasında güneşin altında 30 derece üzeri sıcaklıklarda tohumların sağlıklı çimlenmesini beklemeyin.

Son olarak, çok az veya çok fazla su da çimlenmeyi durdurabileceğinden toprağı nemli tutun. Gerçekten çok ıslak olmayan, ancak bitkilerin kullanması için biraz su tutabilen, iyi drene olan bir toprağa ekim yapılmalı.

Sararmış yapraklar azot eksikliğini gösterebilir. Ispanak ağır bir besleyicidir. Bitkilerinizi düzenli olarak azot açısından zengin bir gübre ile besleyin ve ıspanak ekmeden önce toprağa bol miktarda taban gübresi atın.

Ispanak Hastalık ve Zararlıları

 

Antroknoz Colletotrichum spp.

Belirtiler:

• Yapraklarda genişleyen ve kağıtsı bir doku ile bronz veya kahverengiye dönüşen küçük, suyla ıslanmış lekeler.
• Enfeksiyon şiddetliyse, lezyonlar birleşebilir ve şiddetli yanıklığa neden olabilir.

 

Bu hastalığın ortaya çıkışı, çok yağışlı havalarda tercih edilir; sporlar sıçrayan su ile yayılır.

Yönetmek:

• Yalnızca hastalıksız bitkilerden elde edilen bitki tohumlarını kullanın.
• Mümkünse yağmurlama veya havai sulamadan kaçının, yaprak ıslaklığını azaltmak için bitkileri tabandan sulayın.
• Bakır, mantar öldürücüler bazen bir salgın durumunda kullanılır, ancak hastalığı kontrol etmede büyük ölçüde etkisizdir.

 

Yaprak Biti Myzus persicae Macrosiphon euphorbiae

Belirtiler:

• Yaprakların ve/veya bitki gövdelerinin alt kısımlarında bulunan küçük yumuşak gövdeli böcekler.
• Genellikle yeşil veya sarı renktedir, ancak türe ve konukçu bitkiye bağlı olarak pembe, kahverengi, kırmızı veya siyah olabilir.
• Yaprak biti istilası ağırsa, yapraklarda sararmaya ve/veya bozukluğa, yapraklarda ve/veya bodur sürgünlerde nekrotik noktalara.
• Yaprak bitleri, bitkiler üzerinde kurumlu küf oluşumunu teşvik eden bal özü adı verilen yapışkan, şekerli bir madde salgılar.

Yönetmek:

• Yaprak biti popülasyonu sadece birkaç yaprak veya sürgünle sınırlıysa, kontrol sağlamak için istila budanabilir.
• Ekimden önce fidelerde yaprak biti olup olmadığını kontrol edin.
• Varsa toleranslı çeşitler kullanın.
• Gümüş renkli plastik gibi yansıtıcı malçlar, yaprak bitlerini bitkilerle beslenmekten caydırabilir.
• Yaprak bitlerini yapraklardan uzaklaştırmak için sağlam bitkilere güçlü bir su jeti püskürtülebilir.
• Böcek öldürücüler genellikle sadece istila çok yüksekse yaprak bitlerini tedavi etmek için gereklidir – bitkiler genellikle düşük ve orta seviye istilayı tolere eder.
• Böcek öldürücü sabunlar veya yağlar veya kanola yağı gibi yağlar genellikle en iyi kontrol yöntemidir.
• Kullanmadan önce her zaman belirli kullanım yönergeleri için ürünlerin etiketlerini kontrol edin.

Kök çürüklüğü Fusarium oxysporum nRhizoctonia solani Pythium spp.

Belirtiler:

• Tohumların zayıf çimlenme oranı.
• Yeni çıkan fidelerin ölümü.
• Bodur, sarı bitkiler, özellikle alt yapraklar.
• Eski bitkilerin zayıf büyümesi, solması ve çökmesi.
• Kökler suya batırılmış ve kahverengi veya siyah renksiz olabilir.
• Nekrotik lezyonlar kazık kökleri kuşatabilir.

Yönetmek:

• İyi drene olan topraklara ıspanak dikin.
• Toprağı doyurmaktan kaçınmak için sulamayı dikkatli bir şekilde yönetin.
• Fungisit ile işlenmiş tohum kullanın.
• Aynı yere art arda ıspanak dikmekten kaçının.

 

Fusarium solgunluk Mantarı Fusarium oxysporum

Belirtiler:

• Yaşlı yaprakların sararması.
• Erken olgunluğa ulaşan bitkiler; bitkilerin erken ölümü.
• Azalan tohum üretimi veya tohum üretimi gerçekleşmeden önce bitkinin ölümü.
• Daha yaşlı bitkilerin damar sistemi koyu bir renk değişikliğine sahip olabilir.
• Fideler, kotiledonların solduğu ve fidelerin öldüğü yerde sönmeye benzer semptomlar geliştirebilir.
• Köklerde siyah lezyonlar bulunabilir.

Yönetmek:

• Fusarium ile bulaşık olduğu bilinen veya bir önceki yıl ıspanak ekilmiş olan topraklara ıspanak dikmekten kaçının.
• Erken dikim, patojen için daha az elverişli olan daha düşük toprak sıcaklıkları nedeniyle fidelerin hastalıktan korunmasına yardımcı olabilir.
• Çiçeklenme ve tohum oluşumu sırasında bitkilere su stresinden kaçının.

 

Virüsler

• Salatalık mozaik virüsü (CMV)
• Pancar kıvırcık tepe virüsü (BCTV)
• Tütün çıngırak virüsü (TRV)
• Domates lekeli solgunluk virüsü (TSWV)

 

Belirtiler:

• Nekrotik lekeler, mozaik desenler veya halka lekeleri olabilen klorotik yapraklar.
• Yapraklar buruşmuş olabilir ve bitkinin genel gelişimi zayıf ve bodurdur.

Yönetmek:

• Bitkilerin çevresinde iyi yabani ot yönetimi uygulayın.
• İnsektisit uygulamaları genellikle hastalığı önlemede etkili olmamakla birlikte komşu tarlalara ikincil yayılımı önleyebilir.

 

Ispanak taç akarı Arachnid Rhizoglyphus spp.

Belirtiler:

• Yapraklar deforme olmuş.
• Yeni genişleyen yapraklarda küçük delikler.
• Akarlar, ıspanak bitkisinin tacının derinliklerinde yaşayan küçük ve şeffaftır.
• Yeni ortaya çıkan fidelere veya daha yaşlı bitkilere zarar verilebilir.

Yönetmek:

• Hasattan hemen sonra mahsul kalıntılarını imha edin.
• Akarlar zarar veriyorsa ve hava koşulları serin ve yağışlıysa uygun akarisit uygulaması gerekebilir.

Beyaz pas Mantarı Albugo occidentalis

Belirtiler:

• Yaprakların üst tarafında sarı lekeler.
• Yaprakların alt tarafında, enfeksiyonun ileri aşamalarında üst yaprak yüzeylerine yayılabilen beyaz, kabarcık benzeri püstül kümeleri.
• Hastalıklı bitkiler, hızlı hastalık gelişimi için koşullar uygunsa, canlılık kaybı ve çökme gösterir.

Yönetmek:

• Bazı ıspanak çeşitleri hastalığa karşı diğerlerine göre daha dayanıklıdır.
• Koruyucu fungisit uygulamalarının kullanıldığı durumlarda, patojenin fungisite tolerans geliştirme riskini azaltmak için uygun kültürel kontrol yöntemleri de kullanılmalıdır.