Sebze tohumculuğu, yüksek çimlenme oranı ve genetik saflığı korumak için özen isteyen bir süreçtir. Üretici meyveden tohumu doğru çıkarmazsa, tohumun rengi solar, canlılığı düşer ve depolama ömrü kısalır. Bu nedenle her yöntemin mantığını anlamak, süreci kontrol etmeyi kolaylaştırır. Aşağıdaki bölümlerde tohum çıkarma tekniklerini adım adım, etken cümlelerle ve net geçişlerle ele alıyorum.

1. Asit Yöntemi (HCL ile Ekstraksiyon)

Üretici önce tam olgun meyveleri ezer ve posayı uygun bir kaba aktarır. Ardından posaya kontrollü miktarda ticari hidroklorik asit ekler. Asit, jelatinimsi tabakayı hızla çözer ve tohumları posadan ayırır. Süre dolduğunda üretici tohumu birkaç kez suyla durulayarak kalıntıdan tamamen arındırır. Böylece hem parlak hem de yüksek çimlenme gücüne sahip tohumlar ortaya çıkar.

Araştırmalar, domateste %2,5 HCL ile 30 dakikalık işlemin en iyi sonuçları verdiğini gösteriyor. Ayrıca asit yöntemi, diğer tekniklere göre daha fazla tohum geri kazandırıyor.

Önerilen uygulama süreleri ve miktarlar:

2. Fermantasyon Yöntemi

Üretici meyveyi ezer ve posayı metal olmayan bir kaba alır. Daha sonra kaba iki-üç günlük fermantasyon süresi tanır. Bu işlem sırasında posa doğal şekilde çözülür, tohumlar kabın tabanına çöker ve ayrışma daha temiz gerçekleşir.

İki günlük fermantasyon genellikle en iyi dengeyi sağlar. Ancak süreç uzarsa yerinde çimlenme başlayabilir. Ayrıca fermantasyon, tohum rengini hafifçe matlaştırır. Yine de domates, patlıcan, kavun, karpuz ve salatalık üretiminde bu yöntem sıkça tercih edilir.

3. Mekanik Tohum Çıkarma

Endüstriyel üreticiler genellikle makine destekli bir süreç kullanır. Örneğin domateste üretici meyveleri pulper makinesine gönderir. Makine posayı parçalayarak tohumu çıkış hattına yönlendirir. Tohumlar suda yıkanır ve gölgede kurutularak kullanıma hazır hale gelir.

Patlıcanda da benzer bir işlem yürür; ancak üretici pulper öncesinde karışıma bir miktar su ekleyerek ezilmeyi kolaylaştırır. Araştırmacılar, 2 mm elek açıklığı ve 8,5 m/s silindir hızının en yüksek verimi verdiğini belirtiyor.

Acı biberde ise kurutulmuş meyveler besleme hunisinden içeri girer ve çırpma hareketi tohumları hızlıca ayırır. Bu yöntem yaklaşık %96 verim sunar.

4. Alkali Yöntemi

Domates posasına %0,5 oranında sodyum bikarbonat eklemek fermantasyonu hızlandırır. Üretici karışımı bir gün dinlendirir ve daha sonra tohumları yıkayarak ayırır. Süreç yumuşak ilerlediği için bazı üreticiler bu yöntemi tercih eder.

5. Sitrik Asit Yöntemi

Bir litre posaya 30 gram sitrik asit eklenir ve karışım iki saat bekletilir. Sitrik asit jelatinimsi tabakayı çözer, ancak depo dayanıklılığını bir miktar düşürür. Bu nedenle yöntem genellikle domatesle sınırlı kalır.

6. Modifiye Asit Yöntemi

Burada üretici önce meyveyi suyla temizleyerek posadan tamamen ayırır. Geriye yalnızca musilajlı ıslak çekirdek kalır. Daha sonra 1 kg ıslak çekirdek için 40 ml HCL ekleyip karışımı 20 dakika boyunca sürekli hareket ettirir. Bu yöntem daha az asit kullanarak yüksek verim sağlar. Domates, karpuz ve misk kavununda etkili sonuçlar verir.

7. Kuru Yöntem

Üretici tamamen olgun ve doğal biçimde kuruyan meyveleri, iki-üç gün boyunca güneşte bekletir. Tohumları çıkardıktan sonra onları sabah ve ikindi saatlerinde yeniden güneşte kurutarak ideal nem seviyesine indirir. Acı biber, bamya ve sünger kabak bu yöntemle oldukça iyi sonuç verir.

8. Olgun Baklaların Doğrudan Hasadı

Üretici baklaları olgunluk seviyesinde toplar ve nemi %15–16’ya düşürmek için birkaç gün güneşte bekletir. Kuruyan baklaları bambu çubukla nazikçe döver ve tohumları ayırır. Aşırı kurutma veya sert darbe tohuma zarar verebileceği için süreç dikkat ister. Bu yöntem özellikle fasulye türlerinde yaygın şekilde kullanılır.

9. Elle Tohum Çıkarma

Üretici meyveyi uzunlamasına keser, çekirdekleri elleriyle çıkarır ve kalan posayı sudan geçirir. Yöntem basit görünse de işçilik gerektirdiği için genellikle küçük üreticiler tarafından uygulanır. Kavun, karpuz ve kabağın bazı çeşitleri bu teknikle kolayca ayrışır.

10. Yüzdürme Yöntemi

Üretici tohumları su dolu bir kaba bırakır. Sağlıklı ve dolgun tohumlar batar, boş veya olgunlaşmamış tohumlar su yüzeyinde kalır. Bu yöntem özellikle iri tohumlu sebzelerde hızlı sonuç verir.

11. Islak Yöntem

Tatlı biber üreticileri meyveyi ezer ve karışımı döner elek sistemlerinden geçirir. Elek hareketi posayı bir yöne, tohumları başka bir yöne sürükler. Bu mekanik ayrışma hızlı ve verimlidir.

Sebzelerde Tohumla Kürleme (Curing)

Hasattan sonra üretici bitkileri gölgeli bir alanda yığarak dört-beş gün kürlemeye bırakır. Bu süreç tohumların renk kazanmasını sağlar ve tam olgunlaşmayı tamamlar. Ayrıca tarladaki dökülme kayıplarını azaltır. Lahana ve karnabaharda bu uygulama oldukça yaygındır.

Yağışlı dönemlerde üretici stokları fazla gün bekletmez; çünkü aşırı nem küf oluşumunu tetikler. Kumlu topraklarda kürleme daha hızlı tamamlanırken ağır topraklarda süre biraz uzayabilir.

Tohum Kurutma

Tohumlar hasat edildiğinde genellikle yüksek nem taşır. Depolama için güvenli seviye %8–10 civarındadır. Bu nedenle üretici tohumu havalandırılmış, gölgeli ve kuru bir ortamda kontrollü biçimde kurutur.

Etli meyveler (domates, salatalık, kavun) yüksek nemle gelir; buna karşılık kuruyarak açılan meyveler (soğan, lahana türleri) daha kuru tohum üretir.
Tohumun depolama ömrü, kurutma aşamasındaki ortam nemi ve hava akışıyla doğrudan ilişkilidir.